Landschapscontactdag / Collectieve landschappen

Tijdens de Vlaamse landschapscontactdag staat het onderzoek naar de genese en dynamiek van het Vlaamse cultuurlandschap centraal. Recente onderzoeksmethoden en –resultaten worden voorgesteld en er is ook ruimte voor discussie en uitwisseling van kennis en ideeën binnen het brede landschapsonderzoek. De landschapscontactdag streeft ernaar de interactie en samenwerking tussen verschillende invalshoeken en disciplines in landschapsonderzoek te versterken.

Collectieve landschappen

Op de Landschapscontactdag gaan we op zoek naar het ontstaan, de verspreiding en organisatie van collectieve landschappen vroeger en nu. Welke bevolkingsgroepen participeerden in collectieve landschappen? Hoe lang hielden zij het uit? Hoe zat het met hun rechten en plichten? En wat met de beteugelingen of de sanctionering van inbreuken op het gemene goed? Op welke manier drukten collectief georganiseerde landschappen hun stempel op de omgeving? Zijn in het huidige landschap relicten aanwezig die nog herinneren aan de collectieve landschappen?

Regulering en beheer door de lokale gemeenschap was en is daarin een essentieel kenmerk. Tot aan de Franse revolutie was collectieve actie en gemeen bezit in grote delen van het land eerder regel dan uitzondering. Op vage gronden - vaak bezittingen van adel of abdijen – golden eeuwenlang collectieve gebruiksrechten. Maar ook bossen, akkers en grasland waren in gebruik als common. Talrijk zijn ook de Vlaamse voorbeelden van kleine pleinen waar dorpelingen of inwoners van een gehucht hun kudde veilig samendreven. Zelfs tot op vandaag zijn enkele zeldzame voorbeelden bewaard waarin genootschappen binnen een welbepaald territorium, als een gebruikersvereniging naar middeleeuws model, een communaal grond-, water-, groen- en jachtbeheer voeren. Elders verwijzen toponiemen als ‘dries’, ‘meent’, ‘heirnis’ of ‘mark’ naar locaties waar eens collectieve gebruiksrechten speelden.

Deelinitiatieven

In onze tijden komt het begrip collectieve landschappen opnieuw verrassend aan de oppervlakte. Individualiteit wordt steeds meer ingeruild voor nieuwe deelinitiatieven zoals coöperaties, co-housingprojecten, samentuinen, zelfoogstboerderijen en zelfs ook ruilhandel. Deze processen vallen - al dan niet toevallig - samen met de periode waarin hogere overheden steeds meer bevoegdheden, maar ook controle en regulering van zich afduwen. In dit klimaat ligt een nieuwe voedingsbodem voor collectieve (micro-)landschappen.

Zijn de meeste nieuwe voorbeelden nog kleinschalig en voornamelijk nog een stedelijk of randstedelijk fenomeen, wie weet worden ze straks grootschaliger en gedijen ze ook in meer ruraal gebied of bestrijken ze zelfs de ganse burgermaatschappij... In elk geval lijkt de opkomst van een collectief gedachtegoed in de 21ste eeuw ook op de herintroductie van een premoderne samenlevingsvorm te wijzen.

Deze Landschapscontactdag is een samenwerking tussen het agentschap Onroerend Erfgoed, de Vrije Universiteit Brussel - Vakgroep Kunstwetenschappen & Archeologie, de Universiteit Gent - Vakgroep Geografie, Vakgroep Geschiedenis & Vakgroep Archeologie, de Universiteit Antwerpen - Departement Geschiedenis, de Universiteit van Amsterdam - Faculteit Geesteswetenschappen, de Katholieke Universiteit Leuven - Onderzoekseenheid Middeleeuwen, het Bezoekerscentrum Landschap De Liereman, Natuurpunt afdelingen ‘De Wulp’ en ‘Wamp en Neten’ en het Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete.

De Landschapscontactdag vindt plaats in het Bezoekerscentrum Landschap De Liereman in Oud-Turnhout, met in het beschermd landschap één van de best bewaarde Vlaamse voorbeelden van een common.

De Landschapscontactdag is gratis, maar inschrijven is verplicht en kan tot 11 september.